حركت از كدام مقوله است
نكته اول اينكه میدانيم فلاسفه موجودات مركب از ماهيت و وجود را در
ده مقوله ، نه مقوله عرض و يك مقوله جوهر تقسيم بندی میكنند ؟ آيا
حركت در كدام مقوله است ؟ اين مسئله در كلمات بوعلی واضح نيست و بعيد
نيست كه ايشان حركت را واقع و داخل در دو مقوله فعل و انفعال بدانند
يعنی تحريك را
از مقوله ان يفعل و تحرك را از مقوله ان ينفعل بدانند . شيخ اشراق كه
دسته بندی مقولات را به شكل گذشته بر هم زده حركت را يك مقوله مستقلی
میشمارد ، ولی صدرالمتالهين در اين مورد میگويد اساسا حركت داخل در هيچ
مقوله ای نيست چون مقولات اجناس عاليه و از سنخ ماهيتند ولی حركت
نحوهای از انحاء وجود است و سنخيت آن با مقولات دو تاست . اصولا
صدرالمتالهين چون اصالت وجودی است نه تنها ذات واجب الوجود بلكه
اقسام وجود را داخل در هيچ مقولهای نمیداند و به همين دليل میگويد كه
حركت شیء ماهيت ندارد و از همين رو جنس و فصل و بنابراين تعريف به حد
ندارد . از همين جاست كه تعاريف گوناگونی كه درباره حركت میشود هر
كدام به اعتباری صحيح است چون فقط تعريف به حد است كه نمیتواند بيش
از يكی باشد ولی شیء واحد میتواند چندين تعريف به رسم داشته باشد ، مثل
حركت كه در هر تعريف از يك وجهه به آن نگريستهاند ولی البته بايد ديد
كدام تعريف بهتر و جامعتر بوده و جوانب بيشتری را لحاظ كرده است